moja polska zbrojna
Od 25 maja 2018 r. obowiązuje w Polsce Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych, zwane także RODO).

W związku z powyższym przygotowaliśmy dla Państwa informacje dotyczące przetwarzania przez Wojskowy Instytut Wydawniczy Państwa danych osobowych. Prosimy o zapoznanie się z nimi: Polityka przetwarzania danych.

Prosimy o zaakceptowanie warunków przetwarzania danych osobowych przez Wojskowych Instytut Wydawniczy – Akceptuję

Długa droga do wolności – sensacyjny tunel na terenie Polski

Najdłuższy na świecie tunel ucieczkowy wydrążony przez jeńców został odkryty w Bornem Sulinowie. W marcu 1942 roku na wolność wydostało się nim 17 Francuzów więzionych w oflagu II D Gross Born. Podkop najpewniej był o kilkadziesiąt metrów dłuższy niż słynny Harry, który znajdował się w okolicach Żagania i miał 111 metrów.

Fot. zwiadowcahistorii.pl

Ze wspomnień Bertranda de Cuniaca: „Przyszedł nasz dzień; nasza wielka nadzieja na powrót do Francji była na drodze realizacji i z entuzjazmem wszedłem po raz ostatni do tunelu, by zabrać cywilne ubrania i schować je do torby, by nie pobrudziły się podczas przechodzenia przez tunel. Będąc na czele naszej grupy, z wiernym Gabrielem de la Gorce tuż za mną szybko dotarłem do końca tunelu. O 20:45 podniosłem właz i znów ujrzałem gwiaździste niebo: księżyc rzucał blade światło na las przykryty śniegiem. W miarę jak przechodziłem przez otwór zostałem praktycznie zalany przez świeże powietrze, wolne powietrze. Bez drutów. Nie jestem już jeńcem i to jest prawdziwe szczęście. „Bogu dzięki” wyszeptam w ucho Gabriela, gdy stanie obok mnie”.

 

Obóz w znikającym mieście

– O tunelu po raz pierwszy usłyszałem dziesięć lat temu – mówi Dariusz Czerniawski, który w 2009 roku zaczął urządzać w Bornem Sulinowie izbę muzealną. Wtedy też nawiązał kontakt z francuskimi pasjonatami II wojny światowej. Opowiadali o brawurowej ucieczce z obozu jenieckiego, którą zorganizowali ich rodacy. Na wolność wydostali się wydrążonym pod drutami tunelem. O kilkadziesiąt metrów dłuższym niż legendarny Harry, którym z obozu pod Żaganiem zbiegli alianccy lotnicy. Tamta historia szybko stała się znana – głównie za sprawą hollywoodzkiej superprodukcji z udziałem Steve'go McQueena, Jamesa Garnera i Charlesa Bronsona. Ta pozostała niemal nieznana.

Tymczasem dla Francuzów Borne Sulinowo to miejsce szczególne. 1 czerwca 1940 roku Niemcy urządzili w jego okolicach oflag II D Gross Born. Trafiło do niego kilka tysięcy francuskich oficerów. Zamieszkali w domkach, które wcześniej zajmowali robotnicy zatrudnieni przy budowie poligonu w pobliskim Kłominie. Później przez obóz przewinęli się także Polacy i Sowieci. Sam kompleks już wówczas był spowity aurą tajemnicy, bo wokół rozciągały się tereny należące do wojska. Po wojnie Niemców zastąpiła Armia Czerwona. Borne Sulinowo stało się zamkniętym i tajnym ośrodkiem, w którym aż do upadku ZSRR stacjonował potężny sowiecki garnizon. Jego wojenne dzieje przez lata popadały w zapomnienie.

W latach dziewięćdziesiątych Borne Sulinowo wróciło na mapy. Miasto trafiło pod polską administrację, zaś liczni zapaleńcy ruszyli tropem jego wojskowych sekretów. – A ja przez cały czas zastanawiałem się, gdzie znajdował się ten tunel, o którym mówili Francuzi. Przełomem dla mnie okazały się zdjęcia lotnicze, na które trafiłem w jednym z brytyjskich archiwów – opowiada Czerniawski.

Pieczątka z ziemniaka

Ze wspomnień Bertranda de Cuniaca: „Czy umierająca Francja nie potrzebuje wszystkich swoich synów, żeby opatrzyć swoje rany? Będziemy więc przyglądać się jej ruinie z daleka? Nie ma dla nas innego sposobu jak tylko ucieczka! Ucieczka, to słowo coraz bardziej zaprząta nasze umysły. W końcu jakiś cel w naszym pustym życiu! Dzień i noc towarzyszy nam ono penetrując nasze dusze i ciała, aż ostatecznie zamienia się w decyzję”.

Jest wrzesień 1941 roku. De Cuiniac wraz z kilkunastoma towarzyszami siedzi w baraku numer 35. Zajmują jedną z czterech izb. Trafili tutaj za karę. Niedawno zamierzali uciec, ale Niemcy odkryli ich dwudziestometrowy podkop pod drutami. Teraz mają utrudnione zadanie, bo barak numer 35 od zasieków dzieli dobre kilkadziesiąt metrów pustego placu. A żeby dostać się w miejsce niewidoczne z wieżyczek strażników, trzeba by wykopać tunel długi na ponad sto metrów. Niemcy są niemal pewni: to niewykonalne. Ale grupa de Cuiniaca podejmuje wyzwanie.

W oflagu II D baraki nie stoją na litej ziemi. Podłogę dzieli od niej jakieś 60 centymetrów. Chodzi o to, by drewno nie zasysało wilgoci z gruntu. Prześwit osłonięty jest deskami. Więźniowie dostają się pod barak przez właz w podłodze i zaczynają kopać. Najpierw siedem metrów w głąb, a potem przed siebie. Ziemię i piach upychają pod budynkiem. Kiedy miejsca zaczyna brakować, kopią drugi, krótszy tunel pod kolejny tunel. Teraz noszą urobek właśnie tam.

Wnętrze głównego wykopu wykładają deskami wyrwanymi z prycz i spodniej warstwy podłogi. Drogę oświetlają sobie olejowymi lampkami. Wykonują je sami z wygrzebanych na śmietniku puszek. Knoty skręcają z włókien koca, paliwem jest margaryna z zapasów. Konstruują pompę, która zapewnia dopływ powietrza oraz wózek ułatwiający transport ziemi. Jednocześnie w baraku trwa kompletowanie cywilnych ubrań (część szyją z koców, przerabiają też wojskowe uniformy) i preparowanie fałszywych dokumentów. „Najlepsi rysownicy zostali zaangażowani, by skopiować chińskim tuszem dowody i karty zagranicznych pracowników w Niemczech. Pieczątki z orłem Hitlera zostały zrobione z ziemniaków lub kawałków kauczuku” – wspominał de Cuniac. Ucieczkę przygotowują w tajemnicy przed resztą obozu. W marcu 1942 roku są gotowi.

Dłuższy niż Harry

– Analiza zdjęć lotniczych pomogła w ustaleniu miejsca, gdzie stał barak numer 35. Gdzieś tam zaczynał się tunel – przypomina Czerniawski. Poszukiwania ruszyły w listopadzie. Zaangażowały się w nie Lasy Państwowe i ponad 80 pasjonatów historii z całej Polski. Do Bornego Sulinowa przyjechała też ekipa Adama Sikorskiego realizująca program „Było… nie minęło” emitowany na antenie TVP Historia. Eksploratorzy mieli do dyspozycji dwa georadary użyczone przez jedną z koszalińskich firm. – Dzięki zachowanym relacjom wiedzieliśmy, że tunel się nie zachował. Kiedy Niemcy go odkryli, wrzucili do jego wnętrza granaty. Dzięki specjalistycznemu sprzętowi można było jednak określić, w jakim miejscu ziemia została poruszona – tłumaczy Czerniawski. Udało się to dzięki żmudnym badaniom, które objęły obszar 40 hektarów. Poszukiwania, prowadzone zarówno na terenie tzw. górnego, jak i dolnego obozu, doprowadziły do odkrycia szeregu artefaktów – dawnych guzików, drobnych elementów obozowego wyposażenia. Najważniejszy był jednak tunel.

Czerniawski przyznaje, że rezultaty akcji zaskoczyły nawet samych uczestników. – Z relacji de Cuniaca wynika, że podkop miał 118,5 metra. Tymczasem badania georadarem wykazały, że był on znacznie dłuższy. Mógł liczyć nawet 162 metry. Wygląda więc na to, że trafiliśmy na najdłuższy znany tunel ucieczkowy wykonany przez jeńców w czasie II wojny światowej – podkreśla Czerniawski. Dla porównania, Harry z Żagania liczył 111 metrów. Tylko że dzięki niemu z obozu zdołało zbiec 76 jeńców. W Bornem Sulinowie uciekinierów było mniej, ostatecznie jednak więcej z nich zdołało pozostać na wolności.

Manekiny na apelu

Postanowili uciekać grupami. Uznali, że większa liczba obcych, którzy nagle zaczną pojawiać się na okolicznych dworcach mogłaby wzbudzić podejrzenia miejscowych. Wieczorem 16 marca 1942 roku do tunelu weszło dziewięciu jeńców. Bez przeszkód przeczołgali się przez tunel i uciekli w las. Nazajutrz ich tropem poszło kolejnych ośmiu więźniów. Pozostawało pytanie, w jaki sposób ukryć ich nieobecność podczas obozowego apelu. De Cuniac: „Postanowiliśmy zastąpić ich manekinami. Z papier- mache zrobiliśmy głowy, każdą pokolorowaliśmy, a potem osadziliśmy na krzyżu z drewna. W dzień apelu ubraliśmy manekiny w peleryny i kauczukowe buty. Przytrzymywane przez wspólników wspaniale wywiązały się ze swojego zadania (…). Niemcy niczego się nie domyślili”. Trzeciego wieczoru do tunelu jako pierwszy wchodzi Andre Rabin. Ma jednak pecha. Kiedy opuszcza tunel, wpada na niemiecki patrol. Strażnicy zaczynają strzelać. Rabin pada ranny. Trafia do szpitala w pobliskim Czarnem. Operuje go polski lekarz. Zbieg jednak umiera.

De Cuniac o śmierci kolegi dowie się za kilka tygodni. On sam z obozu uciekł w drugiej grupie. Tak jak pozostali, zdołał dotrzeć do Berlina, skąd w cywilnym ubraniu wyruszył do Francji. Wpada na granicy niemiecko-belgijskiej. Podaje się za francuskiego robotnika wracającego z Gdańska. Podobnie trzej jego koledzy. Nie wiedzą, że od pewnego czasu do Gdańska wstęp mają tylko Niemcy. Zbiegowie zostają poddani brutalnemu przesłuchaniu i odesłani do obozu w Choszcznie na Pomorzu. Ostatecznie do Francji udaje się dotrzeć czterem z siedemnastu uciekinierów. Po latach de Cuniac pisze: „Mimo że polegliśmy blisko naszego celu, zachowaliśmy satysfakcję, że chcieliśmy i przez osiem miesięcy byliśmy górą nad naszymi ciemiężcami. To była szkoła przyjaźni, szkoła powinności. Takie wspomnienia zachowamy z kopania (…) tunelu przez 13 kolegów mających zaledwie kilka kawałków drewna jako narzędzia, ale odwagę i nadzieję szaleńców za przewodnika”.

Czas archeologów

Emisja programu o poszukiwaniach tunelu została zaplanowana na początek grudnia w TVP Historia. Tymczasem Czerniawski przyznaje, że odkrycie tunelu to zaledwie pierwszy krok. – Kolejnym powinny stać się szczegółowe badania archeologiczne, na podstawie których można by potwierdzić długość tunelu. Mam nadzieję, że uda się je zrealizować. Tym bardziej, że historia ucieczki z miejscowego obozu jest na tyle fascynująca, że warto się nad nią pochylić – podsumowuje.

Wspomnienia Bernarda de Cuniac zostały zamieszczone na stronie www.oflags.fr Stamtąd też pochodzą zamieszczone w tekście cytaty.

Łukasz Zalesiński

autor zdjęć: zwiadowcahistorii.pl

dodaj komentarz

komentarze


Wojskowa służba zdrowia musi przejść transformację
 
Szturmowanie okopów
Trzy medale żołnierzy w pucharach świata
Ustawa o obronie ojczyzny – pytania i odpowiedzi
Operacja „Feniks” – pomoc i odbudowa
„Siły specjalne” dały mi siłę!
„Jaguar” grasuje w Drawsku
Czarna Dywizja z tytułem mistrzów
Ostre słowa, mocne ciosy
Jak namierzyć drona?
„Szpej”, czyli najważniejszy jest żołnierz
Udane starty żołnierzy na lodzie oraz na azjatyckich basenach
O amunicji w Bratysławie
Hokeiści WKS Grunwald mistrzami jesieni
Triatloniści CWZS-u wojskowymi mistrzami świata
Inwestycja w produkcję materiałów wybuchowych
Olympus in Paris
Szwedzki granatnik w rękach Polaków
Rosomaki w rumuńskich Karpatach
„Husarz” wystartował
Wzmacnianie granicy w toku
W MON-ie o modernizacji
Szef MON-u na obradach w Berlinie
Ustawa o obronie ojczyzny – pytania i odpowiedzi
A Network of Drones
Nowe Raki w szczecińskiej brygadzie
NATO odpowiada na falę rosyjskich ataków
Zmiana warty w PKW Liban
Huge Help
Wybiła godzina zemsty
Medycyna w wersji specjalnej
Od legionisty do oficera wywiadu
„Szczury Tobruku” atakują
Czworonożny żandarm w Paryżu
Święto podchorążych
Wojskowi kicbokserzy nie zawiedli
Nasza broń ojczysta na wyjątkowej ekspozycji
Nowe uzbrojenie myśliwców
Selekcja do JWK: pokonać kryzys
„Nie strzela się w plecy!”. Krwawa bałkańska epopeja polskiego czetnika
Transformacja dla zwycięstwa
Ustawa o obronie ojczyzny – pytania i odpowiedzi
Jak Polacy szkolą Ukraińców
Donald Tusk po szczycie NB8: Bezpieczeństwo, odporność i Ukraina pozostaną naszymi priorytetami
Żaden z Polaków służących w Libanie nie został ranny
Jesień przeciwlotników
Wielkie inwestycje w krakowskim szpitalu wojskowym
Polskie „JAG” już działa
Marynarka Wojenna świętuje
Sejm pracuje nad ustawą o produkcji amunicji
Polsko-ukraińskie porozumienie ws. ekshumacji ofiar rzezi wołyńskiej
Olimp w Paryżu
Święto w rocznicę wybuchu powstania
Polacy pobiegli w „Baltic Warrior”
Karta dla rodzin wojskowych
Trudne otwarcie, czyli marynarka bez morza
Trzynaścioro żołnierzy kandyduje do miana sportowca roku
Norwegowie na straży polskiego nieba
Rekordowa obsada maratonu z plecakami

Ministerstwo Obrony Narodowej Wojsko Polskie Sztab Generalny Wojska Polskiego Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych Wojska Obrony
Terytorialnej
Żandarmeria Wojskowa Dowództwo Garnizonu Warszawa Inspektorat Wsparcia SZ Wielonarodowy Korpus
Północno-
Wschodni
Wielonarodowa
Dywizja
Północny-
Wschód
Centrum
Szkolenia Sił Połączonych
NATO (JFTC)
Agencja Uzbrojenia

Wojskowy Instytut Wydawniczy (C) 2015
wykonanie i hosting AIKELO