moja polska zbrojna
Od 25 maja 2018 r. obowiązuje w Polsce Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych, zwane także RODO).

W związku z powyższym przygotowaliśmy dla Państwa informacje dotyczące przetwarzania przez Wojskowy Instytut Wydawniczy Państwa danych osobowych. Prosimy o zapoznanie się z nimi: Polityka przetwarzania danych.

Prosimy o zaakceptowanie warunków przetwarzania danych osobowych przez Wojskowych Instytut Wydawniczy – Akceptuję

Rozkaz: nie brać jeńców

Masowe egzekucje, gwałty, rabunki, podpalenia – od pierwszych dni powstania warszawskiego Niemcy siali w stolicy terror, który miał przynieść śmierć możliwie dużej liczbie mieszkańców. Często, jak na Ochocie czy Woli, przybierał on formę zorganizowanych akcji eksterminacyjnych. Według szacunków w czasie 63-dniowego zrywu zginęło 150 tysięcy cywilów.

Warszawiacy zgromadzeni w miejscu jednej ze zbrodni rzezi Woli. Fot. Wikipedia

Józef Górski, urodzony w 1911 roku, palacz w kotłowni, zeznaje w obecności przedstawiciela Komisji Badania Zbrodni Niemieckich: „W piątek 4 sierpnia 1944 roku do domu, gdzie mieszkałem, wpadło siedmiu umundurowanych i uzbrojonych Niemców i kazali wszystkim mieszkańcom zejść na dół, na podwórze. Tam rozdzielono nas. Mężczyzn ustawiono po lewej stronie, a kobiety z dziećmi po prawej. Kobietom kazano wyjść na ulicę, nam jeden z Niemców, który dowodził tymi siedmioma, powiedział: „Wy polskie świnie, bandyci, jesteście skazani na śmierć” i kazał nam po pięciu schodzić do schronu publicznego, który znajdował się w tym domu. Egzekucja odbywała się w ten sposób, że jeden z „własowców” w mundurze niemieckim strzelał każdemu schodzącemu w tył głowy, w kark, a drugi mu ładował automat (…). Rozstrzelano wówczas około 160 mieszkańców domu przy ulicy Grójeckiej 20b. Między zabitymi byli chłopcy dwunasto-, trzynastoletni. Ja zostałem ranny w tył głowy, kula wyszła mi bokiem koło ucha (…) Po leżących trupach zszedłem jeszcze niżej i doczołgałem się do schronu, gdzie położyłem się na ławce i nakryłem pierzyną”.

Bronisława Mazurkiewicz, urodzona w 1910 roku, pielęgniarka w Instytucie Radowym, zeznaje w obecności przedstawiciela Komisji Badania Zbrodni Niemieckich: „W nocy zaczęły się gwałty kobiet. Jedna z pielęgniarek, nieżyjąca dziś J.G., została zgwałcona przez Ukraińca publicznie, na korytarzu, ja sama to widziałam. Inną z pielęgniarek zamknięto w osobnej piwnicy i przez całą noc żołnierze pojedynczo lub jednocześnie po paru tam wchodzili. Słyszałam, jak się wzajemnie nawoływali, by tam pójść i opowiadali swoje wrażenia”.

REKLAMA

Kazimierz Sucharzewski, urodzony w 1914 roku, szofer PKS, zeznaje w obecności przedstawiciela Komisji Badania Zbrodni Niemieckich: „11 czy 12 sierpnia na teren naszego domu wkroczył oddział Ukraińców i SS. Wyrzucili w sposób brutalny ludność cywilną i po ograbieniu poprowadzili w kierunku Zieleniaka (…) Ukraińcy wybrali trzech młodych ludzi i we czwórkę paliliśmy trupy. Zwłoki palone były między dwoma murami w szkole przyległej do Zieleniaka, prawdopodobnie była to niegdyś sala gimnastyczna. Kazano nam znosić zwłoki z całego placu, spod muru, gdzie odbywały się egzekucje rannych (…). Po uprzątnięciu Zieleniaka zaczęto nas wyprowadzać na ulicę do palenia zwłok. Paliliśmy ciała na ulicy Grójeckiej koło domu akademickiego, na placu Narutowicza i w innych miejscach. Zwłoki były znoszone przez nas z ulic i palone na stosie”.

Polscy cywile zamordowani na Woli. Fot. Wikipedia

Świadkowie starają się być precyzyjni – przywołują daty, adresy, starają się operować liczbami, czasem wymienią nazwisko. Ale w gruncie rzeczy nawet oni ślizgają się po powierzchni zdarzeń. Bo jak zamknąć w słowach krwawe szaleństwo, które dane im było widzieć na własne oczy? W ciągu kilkunastu dni Niemcy i kolaboracyjne oddziały SS RONA wymordowały na warszawskiej Ochocie 10 tysięcy cywilów.

Rzeź po rzezi

Na wieść o wybuchu powstania warszawskiego Hitler wpadł w furię. Niezwłocznie wydał rozkaz, by oddziały pacyfikacyjne nie brały jeńców. Warszawa miała zostać zrównana z ziemią, a jej mieszkańcy zabici. W ten sposób Niemcy chcieli nie tylko ostatecznie przetrącić kręgosłup Armii Krajowej, lecz także zastraszyć okupowaną Europę. Już 4 sierpnia w mieście rozpoczęła się pierwsza duża akcja wymierzona w ludność cywilną. Do historii przeszła jako rzeź Ochoty. – W ten rejon Warszawy skierowane zostały oddziały SS RONA. To nie był przypadek. Niemcy doskonale wiedzieli, jak zachowują się służący tam żołnierze i na co ich stać – podkreśla prof. Andrzej Zawistowski, historyk związany ze Szkołą Główną Handlową oraz Instytutem Pileckiego.

SS RONA była kolaboracyjną jednostką złożoną z Rosjan, których potem mieszkańcy Ochoty mylnie brali za Ukraińców. Na jej czele stał płk Bronisław Kaminski. Kilka lat później, przed Trybunałem w Norymberdze, gen. Erich von dem Bach-Zelewski, który dowodził wojskami tłumiącymi powstanie, nazwał go „politycznym awanturnikiem”. Dodawał też, że „żadnego narodu nie nienawidził tak jak Polaków”, a „pojęcie własności było mu obce”. W okupowanym ZSRS żołnierze Kaminskiego toczyli krwawe boje z sowiecką partyzantką, a już po przerzuceniu na zachód nękali między innymi mieszkańców Śląska, których grabili. W Warszawie mieli walczyć z AK, faktycznie jednak skupili się na sianiu terroru wśród cywilów. Palili, rabowali, dopuszczali się masowych mordów i gwałtów. Pacyfikowali kamienice i szpitale. Ich ofiarą padli między innymi pracownicy oraz pacjenci Instytutu Radowego im. Marii Curie-Skłodowskiej. Rosyjscy esesmani pojawiali się tam kilkakrotnie – demolowali wnętrza, niszczyli wyposażenie oraz podpalali materace wraz z chorymi.

Miejscem kaźni dla mieszkańców stał się również tak zwany Zieleniak, czyli największe w dzielnicy targowisko, które 5 sierpnia zamienione zostało w obóz przejściowy. Wyrzucani z mieszkań ludzie mieli tam czekać aż Niemcy przewiozą ich poza Warszawę – do kolejnego obozu w Pruszkowie. Zieleniak był otoczony murem. W jego bramach stały budki, gdzie kiedyś pobierano opłatę. Teraz obsadzili je strażnicy. – W obozie organizowane były egzekucje. Dramatyczne żniwo zbierały też głód i fatalne warunki sanitarne – podkreśla prof. Zawistowski. W ciągu kilkunastu dni przez obóz przewinęło się niemal 60 tysięcy mieszkańców różnych dzielnic Warszawy. Śmierć poniosło tysiąc z nich. Trwająca do 25 sierpnia pacyfikacja Ochoty kosztowała życie 10 tysięcy osób. A to oznacza, że w ciągu trzech tygodni zginęła jedna czwarta mieszkańców dzielnicy.

Polska ludność cywilna prowadzona ul. Wolską do kościoła św. Wojciecha. Fot. Bundesarchiv, Bild 101I-695-0423-13 / Leher / Wikipedia

Ale to była zaledwie drobna część cywilnych ofiar. Od pierwszego dnia powstania byli oni mordowani także w innych częściach miasta, zwłaszcza na Woli. 5 sierpnia ruszyła tam zorganizowana akcja eksterminacyjna. Niemcy upychali mieszkańców po podwórkach, placach, dziedzińcach fabryk i rozstrzeliwali. Na ulicach rozgrywały się dantejskie sceny. Jak wspominają świadkowie, zwłoki leżały jak okiem sięgnąć. Żołnierze układali z nich kilkumetrowej wysokości stosy i kazali wspinać się na nie kolejnym osobom, które czekały na egzekucji. Wielu ginęło od granatów wrzucanych do piwnic. Niemcy zakopywali ofiary żywcem, żywych ludzi wpychali też do ognia. Nagminnie cywile wykorzystywani byli jako żywe tarcze bądź zmuszani do rozbierania barykad bezpośrednio w ogniu walk. W okrucieństwach celował pułk specjalny SS „Dirlewanger”, złożony z kryminalistów i żołnierzy dyscyplinarnie wydalonych ze swoich macierzystych jednostek. Działalność w akcjach pacyfikacyjnych miała się dla nich stać okazją do rehabilitacji. – Rzeź Woli była bardziej skupiona w czasie, a jednocześnie pochłonęła jeszcze więcej ofiar niż masakra na Ochocie – zaznacza prof. Zawistowski. Cywile masowo ginęli do 7 sierpnia. Potem oczywiście też, ale mordów było wyraźnie mniej. Ostatecznie i tak liczba cywilnych ofiar poraża. Szacowana jest na 40–60 tysięcy osób.

Plan wysiedleń

Niemcy szybko zdali sobie sprawę, że wymordowanie wszystkich mieszkańców jest technicznie niemożliwe, a do tego bezcelowe. Opór powstańców zamiast słabnąć, jeszcze się wzmagał. Ale Warszawa tak czy inaczej miała zniknąć z powierzchni ziemi. Wkrótce rozpoczęły się wywózki cywilów. – Znamienne, jak szybko udało się je uruchomić. Ledwie wybuchły walki, a Niemcy zaczęli wysiedlać zarówno mieszkańców lewo-, jak i prawobrzeżnej Warszawy, a nawet miejscowości położonej wokół niej. Mogłoby to wskazywać na fakt, że akcja została zorganizowana jeszcze przed powstaniem – zakłada prof. Zawistowski.

Sam zryw trwał 63 dni. Kosztował życie 16 tysięcy powstańców i ponad 5 tysięcy żołnierzy 1 Armii Wojska Polskiego, którzy w drugiej połowie września ruszyli do forsowania Wisły. Liczba cywilnych ofiar nie jest dokładnie znana. – Najbardziej prawdopodobne wyliczenia mówią o 150 tysiącach zabitych, choć to jedynie szacunki – przyznaje historyk. – Pod gruzami kamienic i w egzekucjach ginęły całe rodziny, sąsiedzi. Często potem brakowało osób, które mogłyby zaświadczyć o ich śmierci, podać nazwiska. Listę ofiar z wielką pieczołowitością stara się zrekonstruować Muzeum Powstania Warszawskiego, ale to praca niezwykle trudna. Biorąc jednak pod uwagę, że tuż przed powstaniem Warszawa liczyła 950 tysięcy mieszkańców, jakaś ich część wyjechała na wieś, gdzie łatwiej było o żywność, walki zaś objęły tylko fragment miasta, liczba ofiar jest naprawdę ogromna – podsumowuje prof. Zawistowski.

Podczas pisania korzystałem z zapisów zeznań świadków rzezi Ochoty, które udostępnił na swojej stronie Instytut Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiego, oraz z książek: Władysława Bartoszewskiego, „Dni walczącej Stolicy. Kronika powstania warszawskiego”, Warszawa 2004, Lidii Ujazdowskiej, „Zagłada Ochoty”, Warszawa 2005 i Piotra Gursztyna, „Rzeź Woli. Zbrodnia nierozliczona”, Warszawa 2014.

Łukasz Zalesiński

autor zdjęć: Wikipedia, Bundesarchiv/ Wikipedia

dodaj komentarz

komentarze


Ukwiał po nowemu
 
Żołnierze, zdaliście egzamin celująco
Snipery dla polskich FA-50
Zapomogi dla wojskowych poszkodowanych w powodzi
Hokeiści WKS Grunwald mistrzami jesieni
Namiastka selekcji
Nowi generałowie w Wojsku Polskim
Rumunia, czyli od ćwiczeń do ćwiczeń
The Power of Buzdygan Award
Mamy BohaterONa!
Polacy pobiegli w „Baltic Warrior”
Żołnierze z Mazur ćwiczyli strzelanie z Homarów
Polska liderem pomocy Ukrainie
Nominacje generalskie na 106. rocznicę odzyskania niepodległości
Polsko-czeska współpraca na rzecz bezpieczeństwa
Operacja „Feniks” – pomoc i odbudowa
Żaden z Polaków służących w Libanie nie został ranny
Polskie mauzolea i wojenne cmentarze – miejsca spoczynku bohaterów
Kto dostanie karty powołania w 2025 roku?
Czworonożny żandarm w Paryżu
NATO odpowiada na falę rosyjskich ataków
Polski wkład w F-16
Ile OPW w 2025 roku?
Patriotyzm na sportowo
Szef MON-u o podkomisji smoleńskiej
Ostre słowa, mocne ciosy
Olimp w Paryżu
Breda w polskich rękach
Wielka pomoc
Zostań podchorążym wojskowej uczelni
Udane starty żołnierzy na lodzie oraz na azjatyckich basenach
Rosomaki na Litwie
Świętujemy naszą niepodległość
Rosomaki w rumuńskich Karpatach
Długa droga do Bredy
„Złote Kolce” dla sportowców-żołnierzy
Do czterech razy sztuka, czyli poczwórny brąz biegaczy na orientację
Szkolenie 1000 m pod ziemią
Polskie „JAG” już działa
Nasza Niepodległa – serwis na rocznicę odzyskania niepodległości
Foka po egejsku
„Bezpieczne Podlasie” na półmetku
Capstrzyk rozpoczął świętowanie niepodległości
Jak Polacy szkolą Ukraińców
Nowe pojazdy dla armii
Strategiczne partnerstwo
Byłe urzędniczki MON-u z zarzutami
Karta dla rodzin wojskowych
Ustawa o obronie ojczyzny – pytania i odpowiedzi
Jutrzenka swobody
Każda żałoba jest inna
Witos i spadochroniarze
Jacek Domański: Sport jest narkotykiem
Olympus in Paris
Podlasie jest bezpieczne
Kamień z Szańca. Historia zapomnianego karpatczyka
Zmiana warty w PKW Liban
Odznaczenia dla amerykańskich żołnierzy
Jak dowodzić plutonem szturmowym? Nowy kurs w 6 BPD
Kask weterana w słusznej sprawie
Polski producent chce zawalczyć o „Szpeja”

Ministerstwo Obrony Narodowej Wojsko Polskie Sztab Generalny Wojska Polskiego Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych Wojska Obrony
Terytorialnej
Żandarmeria Wojskowa Dowództwo Garnizonu Warszawa Inspektorat Wsparcia SZ Wielonarodowy Korpus
Północno-
Wschodni
Wielonarodowa
Dywizja
Północny-
Wschód
Centrum
Szkolenia Sił Połączonych
NATO (JFTC)
Agencja Uzbrojenia

Wojskowy Instytut Wydawniczy (C) 2015
wykonanie i hosting AIKELO