moja polska zbrojna
Od 25 maja 2018 r. obowiązuje w Polsce Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych, zwane także RODO).

W związku z powyższym przygotowaliśmy dla Państwa informacje dotyczące przetwarzania przez Wojskowy Instytut Wydawniczy Państwa danych osobowych. Prosimy o zapoznanie się z nimi: Polityka przetwarzania danych.

Prosimy o zaakceptowanie warunków przetwarzania danych osobowych przez Wojskowych Instytut Wydawniczy – Akceptuję

Góral w Shermanie

Lepiej nie zadawać pancerniakowi pytania, co zapamiętał z pancernej bitwy. Jeśli będzie w dobrym humorze, odpowie, że nic, bo wszystko, łącznie z pamięcią, przysłonił mu kurz bitewny. Jeśli jednak padnie ono w złej godzinie, pośle pytającego do stu diabłów, na samo wspomnienie piekła, jakie panowało pod rozgrzanym do czerwoności pancerzem.

Załoganci czołgów wciąż się licytowali, kto ma gorzej. Dowódca przekonywał, że musi myśleć o zadaniu i całej reszcie załogi, a przy tym wychylać się z wieży, by określić dokładnie sytuację. Wtedy narażony jest na ostrzał lub namierzenie przez snajpera i rychły swój koniec. Strzelec wieżowy ripostował, że siedząc w ciasnej wieży, odurzony spalinami silnika i gazami strzelających prawie bez przerwy dział i cekaemów, ciągle mdleje, a jak mu wraca świadomość, to dostaje torsji. Na to mu odpowiadali radiotelegrafista i kierowca, że zawartość jego żołądka spada przecież na ich głowy. Kierowca dodawał, że kłopoty ich wszystkich są niczym w porównaniu z jego losem, kiedy czołg zostanie trafiony – wszak on siedzi w nim najniżej i jeśli zatnie się właz ewakuacyjny w podłodze, co zdarzało się często, jest ostatni w kolejce do ewakuacji, czyli pierwszy idzie w objęcia strasznej śmierci w płomieniach…

Tego argumentu nie mógł przebić nikt i o jego prawdziwości przekonało się wielu kierowców-mechaników „zapalniczek”, jak nie bez ironii żołnierze nazywali amerykańskie Shermany. Po trafieniu przeciwpancernym pociskiem rzeczywiście płonęły jak zapalniczki. W polskiej 1 Dywizji Pancernej generała Stanisława Maczka w Shermany wyposażone były ułańskie pułki, między innymi 24 Pułk Ułanów im. Hetmana Wielkiego Koronnego Stanisława Żółkiewskiego. Jednym z kierowców w pułku był Jan Brzeski. Na własnej skórze przekonał się, że doświadczeni pancerniacy nie przesadzają – kierowcy mieli w Shermanie najbardziej „prze…” – „przechlapane”.

Usmarowani ułani

Brzeski był jednak urodzony pod szczęśliwą, bo góralską, gwiazdą. Chłopak był rodem z Rytra. Tragicznego września 1939 roku miał szesnaście lat i jako harcerz doświadczył goryczy klęski pod Lwowem, gdzie kazano jego drużynie się ewakuować. Szczęśliwie uniknąwszy niemieckiej czy sowieckiej niewoli, przeszedł piechotą z powrotem 160 km. W domu czekał na niego starszy brat Wincenty z gotowym planem przedarcia się do armii generała Władysława Sikorskiego we Francji. Udało się! Przez Słowację, Węgry, Jugosławię dotarli pod polskie sztandary. Jan znalazł się w 3 Oddziale Rozpoznawczym, który kultywował tradycje 9 Pułku Ułanów Małopolskich. Tak rozpoczęła się ułańska kariera Brzeskiego, ale nie kawalerzysty konnego, lecz zmotoryzowanego. Nie ostrogi przy oficerkach i szabla u boku były mu pisane, lecz kombinezon wybrudzony smarami i czarny beret pancerniaka – beret, dzięki któremu nieprzyjaciele ochrzcili polskich pancerniaków mianem Czarnych Diabłów.

To miało jednak nastąpić później. Najpierw Brzescy, jak reszta polskich żołnierzy, doświadczyli goryczy kolejnej klęski we Francji. Lecz znowu mieli szczęście, bo zdołali się ewakuować do Liverpoolu. W Szkocji trafili do 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich. W nim ułan Jan Brzeski rozpoczął szoferskie i pancerne szkolenie, ale ostatecznie w operacji „Overlord”, czyli inwazji na Francję, wziął udział jako żołnierz 24 Pułku Ułanów 1 Dywizji Pancernej.

Furia

W czasie bitwy pod Falaise, w której polska dywizja od razu okryła się sławą, ułan Brzeski służył w szwadronie zapasowym. Gdy ludzie ginęli na pierwszej linii, to z takiego szwadronu brano uzupełnienia. Ponadto jego żołnierze doprowadzali na front nowe czołgi w miejsce tych zniszczonych. Góral służył w tym szwadronie do 20 sierpnia 1944 roku, czyli niemal do końca walk pod Falaise. Ale w pościgu za Niemcami przez Francję jechał już w awangardzie, jako kierowca Shermana w 3 plutonie 3 szwadronu. Do dziś pamięta kolegów z załogi: czołgiem dowodził plutonowy Lubiaż, strzelcem wieżowym był ułan Rybka, telegrafistą i drugim kierowcą – Albert Mazur. Z tymi chłopakami przejechał całą Francję. W tumanach kurzu, w słonecznej spiekocie, niesieni furią gnali nieprzyjaciela.

Wielu wyzwolonych miejscowości nawet nie zdołali zobaczyć przez zabrudzone wizjery czołgowe. Dopiero w Belgii i Holandii mogli bardziej przyjrzeć się drogowskazom. Głównymi ich przystankami były Tielt, Gandawa i Breda. Zwłaszcza to ostatnie miasto Brzeski dobrze zapamiętał: „Gdy wkroczyliśmy do Bredy, wdzięczni mieszkańcy zgotowali nam gorące powitanie. To był szał radości! Niemal wszystkie domy udekorowane były biało-czerwonymi flagami, a na niektórych widniały transparenty z hasłami w języku polskim: »Dziękujemy Wam, Polacy!«. To były piękne chwile żołnierskiej satysfakcji i triumfu, ale wyznaczono nam już kolejne zadanie i trzeba było ruszać dalej”.

Dotyk śmierci

Tym kolejnym zadaniem było zdobycie Moerdijk. Rejon tego miasta teoretycznie nie nadawał się do walki przy użyciu czołgów. Niemcy zalali go wodą, rozbijając grodzie zbiorników i rzek, a na nielicznych groblach i drogach dojazdowych do miasta ustawili potężne betonowe zapory i krzyżaki zespawane z szyn. Sherman Brzeskiego należał do szpicy pułkowej, więc jako pierwszy rozpoczął walkę. Polegała ona na tym, że czołgi zatrzymywały się w pewnej odległości od betonowych zapór na groblach i rozbijały je ogniem swych dział. Następnie wdzierały się przez wybite w ten sposób szczeliny.

Jednak betonowe bloki nie były jedynymi „atrakcjami”, jakie Niemcy pozostawili na drodze polskim pancerniakom. Kapitan Brzeski wspomina: „Nagle nasz Sherman wpadł w wykopaną dziurę, której nie zauważyłem. To była pułapka przeciwczołgowa – cała wyłożona minami. W pierwszej chwili usłyszeliśmy okropny huk, a czołgiem wstrząsnęło jakby był z tektury. Ochlapała nas jakaś gorąca ciecz. To był olej ze skrzyni biegów, zamontowanej pomiędzy stanowiskiem strzelca przedniego a kierowcy. Eksplozja była tak potężna, że śruby trzymające siedzenie strzelca zostały wyrwane i kolega wraz z nim wylądował po mojej stronie, a dokładnie – na mnie. Mieliśmy jednak szczęście. Byliśmy mocno poobijani, ale żywi! Ja miałem odbite stopy u obu nóg i długo jeszcze czułem w nich silny ból”.

Po wybuchu natychmiast wszyscy ewakuowali się z Shermana. Adrenalina tłumiła ból, tym bardziej że czołgiści po opuszczeniu pojazdu od razu dostali się pod huraganowy ostrzał broni maszynowej i artylerii. Ułan Rybka został draśnięty w stopę, koledzy wzięli go pod pachy i wszyscy wycofali się szczęśliwie pod osłoną reszty wozów. Zza kolumny obserwowali, jak ich Shermana bezceremonialnie zepchnięto z drogi, bo ją zatarasował, i kolejny czołg ruszył do przodu i… także najechał na minę, która rozerwała mu gąsienicę. Wszystko, czego przed chwilą doświadczyli, powtórzyło się z załogą tamtej maszyny. Na szczęście i ona zdołała uciec do tyłu. Dla Jana Brzeskiego bitwa ta była doświadczeniem otarcia się o śmierć. Głównym zadaniem w Moerdijk było uchwycenie mostów na Mozie. Niestety, Niemcy zdołali je wysadzić.

Warto było to przeżyć

Na tym skończyła się walka 24 Pułku Ułanów w 1944 roku. Ułani przezimowali pod Bredą, która tak niedawno ich entuzjastycznie witała. Po Nowym Roku ruszyli dalej do walki, już na terenie Niemiec. To nadal była ciężka przeprawa nie tylko z broniącymi zażarcie swej ziemi żołnierzami niemieckimi, lecz także wyjątkowo trudnym dla broni pancernej terenem – poprzecinanym rzekami, kanałami i zalewami. Jak powszechnie wiadomo, szlak bojowy 1 Dywizja zakończyła zajęciem niemieckiej bazy morskiej w Wilhelmshaven. „To dla nas była kolejna wielka satysfakcja – podkreślał kapitan Brzeski – oto biało-czerwony sztandar załopotał w samym sercu potęgi Kriegsmarine! Niemieccy admirałowie i komandorzy, z których wielu rozpoczynało tę wojnę od napaści na polskie Wybrzeże, teraz musieli kapitulować przed polskimi żołnierzami. W taki oto sposób, nieoczekiwanie dla nich, zamknęło się koło historii”.

Jak się miało okazać, historia nie była do końca łaskawa także dla zdobywców Wilhelmshaven. Nie taki koniec wojny wyobrażali sobie żołnierze 1 Dywizji Pancernej, prowadzonej do boju przez dowódcę, który nie przegrał od 1939 roku żadnej bitwy… Jan wraz z bratem w 1947 roku wrócili do kraju. Gorąco o to prosił ich ojciec, a górale nie odmawiają rodzicom… Po gorącym powitaniu w rodzinnym domu w Rytrze zaczęła się trudna powojenna rzeczywistość. Brzeski zatrudnił się jako kierowca ciężarówki przy budowie zapory w Rożnowie, ale szybko został zwolniony. Funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa stwierdzili, że ktoś taki jak on – były żołnierz, który wrócił z Zachodu – nie może pracować przy tak strategicznym dla państwa obiekcie. „Wiele kolejnych lat dawano mi odczuć, że jestem »niepożądanym elementem«, ale dziś to na szczęście przeszłość. Dziś z dumą noszę czarny beret, na którym obok orzełka widnieje proporzec mojego 24 Pułku Ułanów” – kończy swą opowieść kapitan.

Miał szczęście. Jako kierowca Shermana doświadczył, jak trudna i niebezpieczna była jego służba, ale przeżył i do dziś może cieszyć się górskimi pejzażami w Rytrze.

W artykule wykorzystano frontowe zdjęcia kpt. Jana Brzeskiego z czasów służby w 24 Pułku Ułanów 1 Dywizji Pancernej z archiwum kapitana.

Piotr Korczyński

autor zdjęć: Archiwum rodziny Brzeskich, grafika: Jarosław Malarowski

dodaj komentarz

komentarze


Srebro na krótkim torze reprezentanta braniewskiej brygady
 
Pożegnanie z Żaganiem
W Toruniu szkolą na międzynarodowym poziomie
Cele polskiej armii i wnioski z wojny na Ukrainie
Ustawa amunicyjna podpisana przez prezydenta
Rosomaki w rumuńskich Karpatach
Druga Gala Sportu Dowództwa Generalnego
Wybiła godzina zemsty
Czworonożny żandarm w Paryżu
Ustawa o obronie ojczyzny – pytania i odpowiedzi
Czarna Dywizja z tytułem mistrzów
Zmiana warty w PKW Liban
Wojsko otrzymało sprzęt do budowy Tarczy Wschód
Bój o cyberbezpieczeństwo
Ustawa o obronie ojczyzny – pytania i odpowiedzi
„Siły specjalne” dały mi siłę!
Ustawa o zwiększeniu produkcji amunicji przyjęta
„Feniks” wciąż jest potrzebny
Karta dla rodzin wojskowych
Więcej pieniędzy za służbę podczas kryzysu
Szkoleniowa pomoc dla walczącej Ukrainy
Trudne otwarcie, czyli marynarka bez morza
W obronie Tobruku, Grobowca Szejka i na pustynnych patrolach
Zyskać przewagę w powietrzu
Operacja „Feniks” – pomoc i odbudowa
Sejm pracuje nad ustawą o produkcji amunicji
Ostre słowa, mocne ciosy
Aplikuj na kurs oficerski
Determinacja i wola walki to podstawa
Polsko-ukraińskie porozumienie ws. ekshumacji ofiar rzezi wołyńskiej
Polskie „JAG” już działa
Kluczowa rola Polaków
SkyGuardian dla wojska
Olimp w Paryżu
Terytorialsi zobaczą więcej
Homar, czyli przełom
Podziękowania dla żołnierzy reprezentujących w sporcie lubuską dywizję
Ustawa o obronie ojczyzny – pytania i odpowiedzi
Medycyna „pancerna”
Olympus in Paris
Użyteczno-bojowy sprawdzian lubelskich i szwedzkich terytorialsów
Trzy medale żołnierzy w pucharach świata
Mniej obcy w obcym kraju
Ustawa o obronie ojczyzny – pytania i odpowiedzi
Co słychać pod wodą?
Donald Tusk po szczycie NB8: Bezpieczeństwo, odporność i Ukraina pozostaną naszymi priorytetami
Żaden z Polaków służących w Libanie nie został ranny
Jak Polacy szkolą Ukraińców
Fundusze na obronność będą dalej rosły
Wszystkie oczy na Bałtyk
Polacy pobiegli w „Baltic Warrior”
Ogień Czarnej Pantery
Wielkie inwestycje w krakowskim szpitalu wojskowym
„Nie strzela się w plecy!”. Krwawa bałkańska epopeja polskiego czetnika
„Szczury Tobruku” atakują
Transformacja wymogiem XXI wieku

Ministerstwo Obrony Narodowej Wojsko Polskie Sztab Generalny Wojska Polskiego Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych Wojska Obrony
Terytorialnej
Żandarmeria Wojskowa Dowództwo Garnizonu Warszawa Inspektorat Wsparcia SZ Wielonarodowy Korpus
Północno-
Wschodni
Wielonarodowa
Dywizja
Północny-
Wschód
Centrum
Szkolenia Sił Połączonych
NATO (JFTC)
Agencja Uzbrojenia

Wojskowy Instytut Wydawniczy (C) 2015
wykonanie i hosting AIKELO