moja polska zbrojna
Od 25 maja 2018 r. obowiązuje w Polsce Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych, zwane także RODO).

W związku z powyższym przygotowaliśmy dla Państwa informacje dotyczące przetwarzania przez Wojskowy Instytut Wydawniczy Państwa danych osobowych. Prosimy o zapoznanie się z nimi: Polityka przetwarzania danych.

Prosimy o zaakceptowanie warunków przetwarzania danych osobowych przez Wojskowych Instytut Wydawniczy – Akceptuję

Porozumienie Sikorski-Stalin

4 grudnia 1941 roku gen. Władysław Sikorski, Naczelny Wódz, podpisał w Moskwie z Józefem Stalinem polsko-sowiecką deklarację o udziale Polski w walce z III Rzeszą. Porozumienie miało między innymi polepszyć warunki tworzenia w ZSRS polskiej armii pod wodzą gen. Władysława Andersa. Strona rosyjska nie dochowała jednak zapisów umowy i żołnierze zostali ewakuowani na Bliski Wschód.


Podpisanie wspólnej, polsko-sowieckiej deklaracji. Moskwa, grudzień 1941. Fot. IPN

– Rosja sowiecka zrozumiała, że silna Polska rządząca się wewnętrznie zgodnie z duchem czasów, zgodnie z własną tradycją jest nieodzownym czynnikiem trwałej równowagi europejskiej. Wierzę zaś, że Rosja nie zapomni w przyszłości, iż Polska biła się razem z nią ze śmiertelnym wrogiem wszystkich Słowian – Niemcami – powiedział 4 grudnia 1941 roku gen. Władysław Sikorski, premier polskiego rządu i Naczelny Wódz, w radiowym przemówieniu po podpisaniu porozumienia z Józefem Stalinem, przywódcą ZSRS. – Dokument ten miał wyznaczyć ramy przyszłej współpracy politycznej i wojskowej obu państw. Był też kontynuacją ustaleń z 30 lipca 1941 roku dokonanych między gen. Sikorskim i Iwanem Majskim, ambasadorem ZSRS w Wielkiej Brytanii – mówi dr Janusz Kowalewski, historyk specjalizujący się w dziejach Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.

 

REKLAMA

Tworzenie armii

Układ Sikorski-Majski podpisano nieco ponad miesiąc po ataku armii hitlerowskiej na Związek Radziecki (22 czerwca 1941 roku). W dokumencie zapisano, że Kreml uznaje rząd RP w Londynie oraz że zostaną przywrócone stosunki dyplomatyczne między II RP a ZSRS zerwane 17 września 1939 roku po agresji Sowietów na Polskę. Ponadto rząd ZSRS zapewniał, że traktaty sowiecko-niemieckie z 1939 roku dotyczące zmian terytorialnych w Polsce utraciły moc. W protokole dodatkowym władze radzieckie na mocy „amnestii” uwolniły polskich obywateli: jeńców i cywilnych więźniów przebywających w ZSRS oraz zezwoliły na tworzenie polskiego wojska na terenie Związku Radzieckiego. Na czele polskich oddziałów stanął gen. Władysław Anders, były dowódca Nowogródzkiej Brygady Kawalerii, zwolniony z więzienia NKWD na Łubiance.

Do punktów werbunkowych zaczęli zgłaszać się polscy żołnierze i cywile zwolnieni z sowieckich więzień i łagrów. Jednak współpraca z Sowietami nie układała się najlepiej. Utrudniali oni uwalnianie z więzień Polaków, nie zapewniali też odpowiednich warunków funkcjonowania obozów wojskowych, gdzie brakowało jedzenia i szerzyły się choroby. Przykładem tego, jak trudne panowały w nich warunki, był obóz w Tockoje, gdzie w grudniu 1941 roku przy kilkudziesięciostopniowych mrozach w żołnierze musieli spać w namiotach.


Władysław Sikorski i Władysław Anders podczas spotkania z Józefem Stalinem (grudzień 1941). Fot. Wikipedia

– O tych problemach rozmawiał między innymi w dniach 3–4 grudnia podczas wizyty w Moskwie gen. Sikorski ze Stalinem – podaje dr Kowalewski. Wynikiem spotkania było podpisanie polsko-sowieckiej deklaracji o udziale Polski w walce z III Rzeszą. Stalin ponownie potwierdził, że polscy więźniowie opuszczą łagry. Obiecał, że armia Andersa zostanie rozbudowana do sześciu dywizji oraz zadeklarował poprawę zaopatrzenia polskich oddziałów.

Zdecydował też o przetransportowaniu Armii Polskiej w okolice Taszkentu do Azji Środkowej, gdzie klimat był łagodniejszy. Udało się również uzyskać zgodę Sowietów na wyjazd z ZSRS 25 tys. lotników i specjalistów innych broni, których brakowało Polskim Siłom Zbrojnym na Zachodzie. Z kolei Polska zadeklarowała wspólną walkę do ostatecznego zwycięstwa nad Niemcami. – Żołnierze polscy będą się bić ze wspólnym wrogiem o oswobodzenie swojej ojczyzny – zapewnił gen. Sikorski.

Naczelny Wódz i towarzyszący mu gen. Anders pytali także o los polskich oficerów, którzy we wrześniu 1939 roku dostali się do sowieckiej niewoli, ale nie pojawili się w żadnym punkcie werbunkowym do polskiej armii. – Stalin wiedział, że ponad rok wcześniej zostali oni zamordowani przez NKWD, jednak skłamał, że widocznie polscy żołnierze zbiegli do Mandżurii – zaznacza dr Kowalewski.

Niedotrzymane obietnice

Historyk zwraca uwagę, że gen. Sikorski wiązał z zawartym porozumieniem duże nadzieje. –Rzetelność wzajemna oraz obopólne poszanowanie odrębności i suwerenności państwowej oto jedyne warunki umożliwiające dobre i przyjazne stosunki między nami. […) Uznając ich konieczność bezwzględną i pożytek, pracować będziemy dalej gorliwie nad pełnym wykonaniem umów, które nas łączą – mówił generał 4 grudnia.

Niestety, strona rosyjska nie dotrzymała ustaleń i porozumienie nie przyniosło oczekiwanych rezultatów. Co prawda zwiększono dostawy jedzenia dla polskich żołnierzy, ale już w lutym 1942 roku Sowieci zażądali jak najszybszego wysłania na front części polskiej armii. Gen. Anders odmówił, tłumacząc, że oddziały nie są jeszcze gotowe do walki. W odpowiedzi Kreml radykalnie obciął racje żywnościowe dla polskiej armii, co dla wojskowych i towarzyszącym im cywili oznaczało głód.

W związku z kłopotami organizacyjnymi i zaopatrzeniowymi gen. Anders zabiegał o ewakuację części polskiego wojska do kontrolowanego przez Brytyjczyków Iranu. Uzyskał zgodę Kremla na wyprowadzenie żołnierzy, dla których nie wystarczało żywności. Pierwszy etap ewakuacji Armii Polskiej ze Związku Sowieckiego rozpoczął się 24 marca 1942 roku. Do 5 kwietnia do Iranu odpłynęło prawie 44 tys. Polaków, w tym około 33 tys. żołnierzy i 11 tys. cywilów.


Wizyta Naczelnego Wodza gen. Władysława Sikorskiego w Armii Polskiej w ZSRS. Na pierwszym planie od lewej widoczni: gen. Władysław Sikorski, gen. Władysław Anders. Na drugim planie od prawej widoczni: gen. Michał Tokarzewski-Karaszewicz, ambasador Stanisław Kot - 12 grudnia 1941 r. Fot. NAC

– Decyzję o kontynuowaniu ewakuacji pozostałego w ZSRS polskiego wojska na Bliski Wschód podjęli Sowieci za namową Brytyjczyków, którzy potrzebowali żołnierzy do strzeżenia pól naftowych w Iranie i Iraku – tłumaczy dr Kowalewski. W drugim etapie ewakuacji w sierpniu przerzucono do Iranu około 70 tys. Polaków, z czego jedną trzecią stanowili cywile. Łącznie w obu akcjach ewakuowano z ZSRS ponad 116 tys. osób (około 78,5 tys. żołnierzy oraz 37 tys. cywilów).

W Iranie oddziały zostały przemianowane na Armię Polską na Wschodzie, a latem 1943 roku powstał 2 Korpus Polski, który walczył potem we Włoszech. Cywilnych uchodźców rozlokowano w różnych miejscach na świecie, m.in. w Indiach, Ugandzie, Tanganice, Nowej Zelandii i Meksyku. Na terenie ZSRS pozostało kilkaset tysięcy Polaków. Część z nich wstąpiła później do Armii Polskiej w ZSRR sformowanej pod dowództwem polskich komunistów.

– Szumnie deklarowana przez Kreml współpraca z Polakami zakończyła się w kwietniu 1943 roku po odkryciu przez Niemców w Katyniu masowych grobów polskich oficerów zamordowanych przez NKWD – podaje historyk. Kiedy Polski rząd zwrócił się do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża o wyjaśnienie sprawy, ZSRS zerwał stosunki dyplomatyczne z rządem RP.

Anna Dąbrowska

autor zdjęć: IPN, Wikipedia, NAC

dodaj komentarz

komentarze


Pożegnanie z Żaganiem
 
Transformacja wymogiem XXI wieku
Wojsko otrzymało sprzęt do budowy Tarczy Wschód
Ostre słowa, mocne ciosy
Medycyna „pancerna”
Ustawa o zwiększeniu produkcji amunicji przyjęta
Jak Polacy szkolą Ukraińców
Determinacja i wola walki to podstawa
Wybiła godzina zemsty
Ustawa o obronie ojczyzny – pytania i odpowiedzi
Bój o cyberbezpieczeństwo
Kluczowa rola Polaków
Wielkie inwestycje w krakowskim szpitalu wojskowym
W obronie Tobruku, Grobowca Szejka i na pustynnych patrolach
Użyteczno-bojowy sprawdzian lubelskich i szwedzkich terytorialsów
Homar, czyli przełom
Sejm pracuje nad ustawą o produkcji amunicji
Polacy pobiegli w „Baltic Warrior”
Srebro na krótkim torze reprezentanta braniewskiej brygady
Zyskać przewagę w powietrzu
Aplikuj na kurs oficerski
Co słychać pod wodą?
Trzy medale żołnierzy w pucharach świata
Donald Tusk po szczycie NB8: Bezpieczeństwo, odporność i Ukraina pozostaną naszymi priorytetami
Polsko-ukraińskie porozumienie ws. ekshumacji ofiar rzezi wołyńskiej
Fundusze na obronność będą dalej rosły
Karta dla rodzin wojskowych
Operacja „Feniks” – pomoc i odbudowa
SkyGuardian dla wojska
Terytorialsi zobaczą więcej
„Siły specjalne” dały mi siłę!
Żaden z Polaków służących w Libanie nie został ranny
Olympus in Paris
Olimp w Paryżu
„Szczury Tobruku” atakują
Mniej obcy w obcym kraju
Wszystkie oczy na Bałtyk
Więcej pieniędzy za służbę podczas kryzysu
W Toruniu szkolą na międzynarodowym poziomie
Ustawa o obronie ojczyzny – pytania i odpowiedzi
Szkoleniowa pomoc dla walczącej Ukrainy
Czarna Dywizja z tytułem mistrzów
„Feniks” wciąż jest potrzebny
Ogień Czarnej Pantery
Ustawa o obronie ojczyzny – pytania i odpowiedzi
Ustawa amunicyjna podpisana przez prezydenta
Zmiana warty w PKW Liban
Trudne otwarcie, czyli marynarka bez morza
Polskie „JAG” już działa
Druga Gala Sportu Dowództwa Generalnego
Czworonożny żandarm w Paryżu
„Nie strzela się w plecy!”. Krwawa bałkańska epopeja polskiego czetnika
Cele polskiej armii i wnioski z wojny na Ukrainie
Ustawa o obronie ojczyzny – pytania i odpowiedzi
Podziękowania dla żołnierzy reprezentujących w sporcie lubuską dywizję
Rosomaki w rumuńskich Karpatach

Ministerstwo Obrony Narodowej Wojsko Polskie Sztab Generalny Wojska Polskiego Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych Wojska Obrony
Terytorialnej
Żandarmeria Wojskowa Dowództwo Garnizonu Warszawa Inspektorat Wsparcia SZ Wielonarodowy Korpus
Północno-
Wschodni
Wielonarodowa
Dywizja
Północny-
Wschód
Centrum
Szkolenia Sił Połączonych
NATO (JFTC)
Agencja Uzbrojenia

Wojskowy Instytut Wydawniczy (C) 2015
wykonanie i hosting AIKELO